Deze keer een wat aparte vulling van deze nieuw(tjes)rubriek.
Ik kreeg een mail van de groep die bezig is de oude roomse kerk van Westerblokker in oude staat terug te brengen en daar zelfs een boek over uit te geven. Het gebouw dateert van 1855 en heeft als patroonheilige de aartsengel Michaël. Toen in 1972 de meer moderne kerk aan de Plantage werd betrokken, verviel het 19de eeuwse gebouw(tje) aan de Westerblokker tot tapijthal. Het erachter liggende kerkhof bleef wel in gebruik. De groep vroeg me om enkele details inzake de heiligen(beelden) die bij het oude kerkgebouw een rol speelden. Misschien vindt u mijn reactie daarop ook wel interessant.
Als er in de negentiende of twintigste eeuw een nieuwe roomse kerk werd ingericht -vanaf ongeveer 1850 was dat weer volop geoorloofd-, ontkwam men er niet aan zo’n parochiekerk te voorzien van de nodige heiligenbeelden. Allereerst een van de patroonheilige van de parochie, in dit geval een aartsengel en nog wel de eerste van de trits die elk katholiek kind uit het hoofd moest leren: Michaël, Gabriël en Rafaël. Michaël was de schutspatroon van ieder die de listen van de duivel wilde weerstaan. Hij komt in de bijbel meermalen voor, vooral in het Oude Testament maar ook in het Nieuwe: in het laatste boek daarvan: Apocalyps (=Openbaring), hoofdstuk 12. Hij is vanwege zijn beschermend en antiduivels optreden de patroon van politieagenten en soldaten, van apothekers en brandweer en hij bestrijdt onweer en bliksem. Zijn feestdag is jaarlijks de 29ste september. Waarom hij ooit door Blokker gekozen werd, is niet helemaal duidelijk: soms was (bv. in Onderdijk) de voornaam van de (bouw)pastoor de aanleiding. Andere aanleidingen waren: een recente heiligverklaring (Gerardus in Onderdijk, dat kwam dus goed uit), Maria van Lourdes en Bernadette in Zuidermeer, Theresia van Lisieux (kapel van Venhuizen), regionale geloofsverkondigers: Werenfridus, Cyriacus (Hanze-noodhelper), Bonifatius, Willibrordus, Martinus (van Tours, superbisschop), devotieheiligen: Antonius van Padua, Franciscus, Cunera, of bijbelse figuren: Maria, Jozef, St. Jan de Doper, de apostelen, Lucas, Mozes en Aäron, Hieronymus de bijbelvertaler enz. Soms ontleende men de parochiepatronage aan een ‘moederkerk’: dat heette ‘filiatie’ (dochterschap) bv. O. L. Vr. Geboorte in Burgerbrug ‘baarde’ O. L. Vr. Visitatie in ’t Zand en die ‘baarde’ O. L. Vr. Presentatie in Anna Paulowna.
Maar er verschenen in de kerken niet alleen patroonheiligen, ook andere hoogvereerden kregen hun beeld: Heerhugowaard Noord het H. Hart als patroonheilige, veel andere kerken dezelfde voorstelling als devotiebeeld. Dat er soms een gordijntje voor een afbeelding of schilderij werd dichtgetrokken, had meerdere betekenissen: weren van zonlicht, voorkomen van verkleuring, soberheid of droefenis, vooral in de vasten, de Goede Week en de adventstijd en: onttrekking aan de aandacht als het thema niet paste bij de sfeer van een feest- of gedenkdag.
Toen in Blokker de kleine, verouderde kerk werd vervangen door de meer moderne Plantage-kerk, werd het beeld van de patroonheilige overgebracht naar het nieuwe gebouw. Het stelt Michaël voor als de aartsengel van de strijd tegen ongerechtigheden en als toediener van de strenge bestraffing die de duivel het onderspit doet delven. Op zijn schild zie je het loerend oog van God in een driehoek afgebeeld, een voorstelling uit een verouderde theologie die God zag als de alziende controlerende opzichter die iedereen in de gaten hield. De driehoek eromheen was een symbool van de Drievuldigheid: Vader, Zoon en H. Geest. Michaël dreigt met een soort dolk (waar overigens wat bloemetjes omheen zijn gedaan!), terwijl hij zijn voeten gebruikt om te trappen op het geslachtsdeel en een tepel van de ‘mooie’ en er betrekkelijk jeugdig uitziende duivel. Deze lijkt hier dus niet uitgebeeld als totaalmonster maar als kwaadaardige man die mensen bedreigt met lichamelijke verleiding. Helemaal onderaan het beeld is een deel van een draak of een grote worm te zien: symbool van dreiging, ondergang en dood.
Zo zie je maar weer: kerken en hun inhoud worden niet zomaar uit duim gezogen: er zit een hele cultuurgeschiedenis achter!
